bernard nelleke

cursussen en lezingen

Bernard Nelleke geeft voor Culturele Centra, Volksuniversiteiten en andere soortgelijke instellingen lezingen en cursussen over muziekgeschiedenis, componisten, belangrijke composities enz. Voor al deze cursussen en lezingen geldt dat alles zeer uitvoerig met klinkende voorbeelden wordt geïllustreerd. Cursisten ontvangen uitgebreide documentatie, zoals opgave van de te beluisteren werken, teksten van liederen, een syllabus, schema's van bepaalde muziekvormen.
Kennis van het notenschrift is beslist niet nodig.
De lezingen duren ongeveer 2 uur, inclusief een korte pauze.

Hieronder volgt een overzicht:

Onderstaande blokken lezingen sluiten op elkaar aan:: Muziek voor kerk en kroeg.; Muziek en Renaissance.; Muziek voor hemel, hof en haard.; Muziek tussen porselein en stoommachine.; Vele wegen leiden naar Wenen.; De wegen gaan uiteen.; De Franse slag.; Grenzen worden verlegd.; Frankrijk kiest een eigen koers.; Het verhaal van de muziek, deel 1 en 2.
Speciale onderwerpen:: Muziek van eigen bodem, deel A en B.; Het hart op de tong.; Wolfgang Amadeus Mozart, zijn kunst, zijn tijd, zijn tijdgenoten.; Hun naam is Bach.; De Matthäus Passion van J.S.Bach.; Het Weihnachtsoratorium van J.S.Bach.; Händel 2009.; Messiah van G.F.Händel.; Ludwig van Beethoven: een titan.; Muziek van prehistorie tot gregoriaans.

- Muziek voor kerk en kroeg.

Een cursus in de vorm van 4 lezingen over de muziek van de Middeleeuwen.
Daarin worden ondermeer behandeld:

het gregoriaans in zijn verschillende verschijningsvormen;
de geboorte van de meerstemmigheid;
de plaats van de muziek in het dagelijks leven;
de kunst van de troubadours, trouvères en Minnesänger;
de dansmuziek;
de "Nederlandse Scholen";
de economie en de politiek in de Nederlanden en de invloed daarvan op de muziek (o.a. spotliederen, politieke liederen, drinkliederen, enz.);

- Muziek en Renaissance.

Een cursus van 4 lezingen over de muziek van de Renaissance, waarin muziek niet langer het exclusieve voorrecht is van kerk en hof. Het eerste begin van de democratisering van de muziek.
Besproken worden onder meer:

de ontwikkeling van de vocale kerkelijke en wereldlijke muziek en de rol van de Nederlanden daarin;
de invloed van de Reformatie op de muziek;
de emancipatie van de instrumentale muziek;
de ontwikkeling van de instrumenten, de daarvoor gecomponeerde muziek en de verzelfstandiging van de ensemblemuziek;
de economie en de politiek in de Lage Landen en de invloed ervan op de muziek;
het begin van de 80-jarige oorlog en de geuzenliederen.

- Muziek voor hemel, hof en haard.

Een cursus van 6 lezingen over de Barok. De periode van pracht en praal, van oorlog en armoede.
Besproken worden ondermeer:

de muziek in relatie tot de economie en politiek van die tijd;
de invloed van de Contrareformatie;
de geboorte van opera, oratorium en cantate;
de muziek aan het Franse en Engelse hof;
het ontstaan van de orkestmuziek, het concerto grosso, het soloconcert, enz.;
de eerste bloei van de kamermuziek;
de liederen rond de Dordtse Synode;
de muziek van de Muiderkring, enz, enz.

- Muziek tussen porselein en stoommachine.

5 lezingen over de periode tussen 1710 en 1789 (Franse Revolutie), bekend onder de naam Rococo. Een van de meest turbulente periodes uit de geschiedenis.
Behandeld worden ondermeer:

de opkomst van de Democratie en de gevolgen daarvan voor de muziek;
het politieke en culturele klimaat, zowel in Nederland als in de landen rondom ons;
de Verlichting, het Rationalisme, het "Terug tot de natuur", Sturm und Drang, de Galante stijl en de invloeden van deze levenshoudingen op de muziek;
de opkomst van het openbare muziekleven, enz. enz.

- Vele wegen leiden naar Wenen.

6 lezingen over de periode 1725 tot 1825. Van Bach tot Beethoven.
Behandeld worden:

wat in het denken van de mensen veranderde;
de enorme veranderingen in de muziek en hoe die tot uiting kwamen;
welke componisten daarvoor het startsein gaven;
het ontstaan van de klassieke sonate en symfonie;
de veranderingen in opera, soloconcert, lied, kerkmuziek, enz.
de Nederlandse muziek in die periode.

- De wegen gaan uiteen.

6 lezingen over de Duits/Oostenrijkse muziek in de Vroege Romantiek.
Besproken worden:

wat men verstaat onder Romantiek in de verschillende kunsten;
Beethoven stelt de na hem komende componisten voor de keuze de oude vormen te respecteren of te doorbreken;
hoe Schubert, Spohr, Von Weber, Schumann, Mendelssohn en anderen daarop reageerden;
de romantische opera;
het persoonlijke element in de kerkmuziek;
het vocale en instrumentale lied;
het soloconcert, enz.

- De Franse slag.

7 lezingen over de Franse muziek tussen de Revolutie van 1789 en de Revolutie van 1849.
Behandeld worden o.a.:

de invloed van de Revolutie op de muziek;
de grote rol die de opera in Frankrijk speelt, ook als politiek propagandamiddel;
de buitenlanders die het gezicht van de Franse muziek bepalen;
de rol van het ballet in Frankrijk;
de afschaffing van de christelijke religie en de gevolgen daarvan voor de kerkmuziek;
Hector Berlioz en zijn betekenis.

- Grenzen worden verlegd.

8 lezingen over de Duits/Oostenrijkse muziek in de periode 1848 tot 1914.
Besproken worden onder andere:

het bereiken van de grenzen van het tonale systeem;
als tegenwicht de opkomst van operette en salonmuziek;
het loslaten van de klassieke vormschema's en afgeronde melodieën;
het zoeken naar nieuwe wegen door Wagner en Mahler;
het symfonisch gedicht (Liszt);
het lied wordt uit de intimiteit gehaald door een orkestbegeleiding (Mahler en Strauss)
in de opera worden taboes doorbroken (Strauss);
de componisten Brahms, Bruckner, Bruch, Gustav en Alma Mahler, Nietzsche en Wagner, Johann en Richard Strauss, Liszt en Reger en vele anderen.

- Frankrijk kiest een eigen koers.

Een serie van 8 lezingen over Franse muziek tussen 1848 en 1918.
Onderwerpen:

hoe Frankrijk zich losmaakt van buitenlandse invloeden (o.a. Wagner en Cherubini);
hoe de opera menselijker wordt (o.a. Gounod, Bizet, Massenet);
het opnieuw tot leven brengen van de kerkmuziek (Gounod, Franck, Fauré, Satie);
het ontstaan van een eigen Franse liedcultuur;
de klaviermuziek, de concertante muziek, de symfonische muziek;
de symfonische muziek (Saint-Saëns, Franck, d'Indy, e.a.)
uitgebreid zal aandacht worden besteed aan Claude Debussy.

- Het verhaal van de muziek, deel 1.

Een cursus in de vorm van 10 lezingen over de ontwikkelingsgeschiedenis van onze westerse kunstmuziek. Deel 1 behandelt de periode vanaf de Prehistorie tot aan de Barok.
Besproken worden ondermeer:

de oorsprong van de muziek;
de primitieve instrumenten;
de muziek van de oude Grieken en Romeinen;
de joodse muziek en het ontstaan van het gregoriaans;
de christelijke kerkmuziek;
het ontstaan van de meerstemmigheid;
de troubadours;
de Bourgondische muziekcultuur;
de Engelse madrigaalkunst, enz., enz., enz.

Een en ander toegelicht aan de hand van 118 geluidsvoorbeelden.

- Het verhaal van de muziek, deel 2.

Een serie van 10 lezingen over de barok van Italië tot Schotland en van Portugal tot Rusland.
In deze cursus wordt duidelijk gemaak, dat barokmuziek niet het uitsluitende monopolie is van Italië, Frankrijk en Duitsland, maar dat landen als Spanje, Portugal, Engeland, Schotland, Nederland, Rusland en andere landen wel degelijk ook een rijke en bloeiende muziekcultuur hadden in de barokperiode.
Onderwerpen zijn onder meer:

het ontstaan en de ontwikkeling van de opera, het oratorium, de cantate en de passiemuziek;
de Reformatie en de Contrareformatie en hun invloed op de muziek;
de ontwikkeling van concerto, soloconcert, concerto grosso, enz;
de kamermuziek;
het Franse hofleven en zijn uitstraling over geheel Europa;
de geboorte van de Duitse barokmuziek;
de Engelse en Spaanse weerstand tegen opera, enz., enz., enz.

Dit alles toegelicht aan de hand van 114 geluidsvoorbeelden.

- Muziek van eigen bodem A.

Een cursus van 10 lessen over de Noord-Nederlandse muziek tussen 1550 en 1813.
Als er één aspect in de kunst in de Nederlanden is, dat voor de meeste mensen in duisternis is gehuld, dan is dat wel de Nederlandse muziek. De schilderkunst en de beoefenaars dáárvan zijn algemeen bekend. Het is onze nationale trots.
Ook de literatuur is niet onbekend. Die werd er bij velen wel op school ingestampt. De muziek van eigen bodem echter is voor de meesten een totaal onbekend gebied. Toch is er heel veel om trots op te zijn volgens het buitenland, maar het lijkt wel of wij er bang voor zijn. Gaat de Nederlandse muziek gebukt onder ons innig gekoesterde nationale minderwaardigheids-complex?. Deze cursus nu wil met veel misverstanden afrekenen.
Aan orde zullen worden gesteld:

de geuzenliederen en de anti-geuzenliederen;
de souterliedekens;
stedelijke muziek;
de barokmuziek van Jan Pieterszoon Sweelinck, Cornelis Schuyt, Anthoni van Noordt, Jacob van Eyck, Willem de Fesch, Pieter Hellendaal en vele anderen;
de liederen vóór en tegen de Dordtse Synode;
de dansmuziek;
de kamermuziek en de opkomst van de orkestmuziek;
de opera;
de volksmuziek;
Oranje en de muziek;
de kerkmuziek, enz., enz., enz., enz.

Alles zal zeer uitvoerig met ruim 80 klinkende voorbeelden worden geïllustreerd.

- Muziek van eigen bodem B.

Behandelde de cursus Muziek van eigen bodem A de periode tussen 1550 en 1813; deze cursus van 10 lezingen, die overigens geheel los staat van de hiervoor genoemde, behandelt de periode 1813 (toen wij een koninkrijk werden) tot 1970.
Aan de hand van 85 geluidsvoorbeelden zullen onder meer de volgende onderwerpen aan de orde komen:

de ontreddering en het herstel na de Franse overheersing;
het aarzelende begin van een eigen cultureel leven;
de vorming van de eerste beroepsorkesten;
de burgerlijke muziekcultuur en de militaire muziek;
de afscheiding van België (en de opera die daartoe de laatste stoot gaf);
de kinderliedjes voor het volk;
het caecilianisme en de kerkmuziek;
het kunstlied en de kamermuziek;
het nationalisme in de muziek;
het impressionisme en het expressionisme;
componerende vrouwen;
de nieuwste stromingen;
componisten als Henriëtte Bosmans, Johannes van Bree, Alphons Diepenbrock, Richard Hol, Daniël de Lange, Ton de Leeuw, Willem Pijper, Catharina van Rennes, Johannes Verhulst, Matthijs Vermeulen, Johan Wagenaar, Bernard Zweers en vele, vele anderen.

Cursisten krijgen uitvoerige documentatie, waaronder de teksten van de vocale werken.

- Het hart op de tong.

Deze cursus omvat 2 lezingen over de ontwikkeling van het Duitse sololied van Bach tot Wolf.
Besproken worden o.a.:

de invloed van de ideeën van Rousseau (Verlichting) op de liedkunst;
het lied bij de klassieken als Haydn, Mozart en Beethoven;
de Romantiek en de liedkunst;
de liederen van Schubert en Schumann;
de liederen van de laat-romantici als Brahms en Wolf;
de rol van de piano als begeleidingsinstrument.

De teksten van de te beluisteren liederen zijn bij de documentatie gevoegd.

- Wolfgang Amadeus Mozart, zijn kunst, zijn tijd, zijn tijdgenoten.

Een 11-tal lezingen over dit ongeëvenaard genie.
Behandeld worden ondermeer:

het wereldgebeuren tussen 1756 en 1791;
Mozart als mens en musicus, alsmede zijn manier van werken:
hoe anderen over zijn persoon en werk oordeelden, zowel tijdens zijn leven als na zijn dood;
zijn ouders, echtgenote en kinderen, zijn vrienden en vijanden;
zijn vele reizen en het openbaar vervoer in die tijd;
de macht van de aartsbisschop van Salzburg;
het muziekleven in Salzburg, Wenen, Parijs en elders in Europa;
de ontwikkeling van de opera en het Singspiel, de geboorte van het symfonie-orkest;
Joseph en Michael Haydn, Salieri, Gluck,Van Swieten, Hummel en anderen;
hoe het na zijn dood verder ging met zijn echtgenote, kinderen en zuster;
de vele speculaties over zijn dood;
de vele legenden die over Mozart de ronde doen en de betrouwbaarheid ervan, enz. enz.

- Hun naam is Bach.

Een 10-tal lezingen over het geslacht Bach en Johann Sebastian in het bijzonder.
Hier worden ondermeer behandeld:

het muzikantengeslacht Bach vanaf 1550 tot 1845;
de muziek van de vele Bachs;
de muziek van Johann Sebastian Bach en haar ontstaansgeschiedenis;
de muziek van zijn leraren;
zijn kerkelijke en wereldlijke muziek;
zijn privé-leven;
het politieke en culturele klimaat in die tijd;
zijn vrienden, zijn vijanden, zijn zonen en zijn leerlingen.

- De Matthäus Passion van J.S.Bach.

6 lezingen over:

de historische ontwikkeling van de passie vanaf de 4e eeuw;
de geschiedenis van de Passionen van Bach;
de analyse van elk onderdeel;
de symboliek in het werk, enz.

- Het Weihnachtsoratorium van J.S.Bach.

3 lezingen met analyse

- Messiah van G.F.Händel.

In 4 lezingen wordt het hele werk onderdeel voor onderdeel besproken.

- Händel 2009.

Een reeks van 8 lezingen over Georg Friedrich Händel, waarin onder meer de volgende onderwerpen ter sprake komen:

de tijd waarin hij leefde;
zijn leerjaren in Halle, Hamburg en Italië;
zijn beïnvloeding door o.a. Corelli en A.Scarlatti;
zijn scheppingsdrift en zijn manier van componeren;
zijn triomfen in Londen;
de teloorgang van zijn opera's;
het toenemende succes van zijn oratoria;
zijn relaties met zijn collega's en zangers, zowel vrienden als vijanden;
de invloed die hij heeft gehad op componisten na hem;
enz., enz.,

Dit alles toegelicht met 64 geluidsvoorbeelden.

- Ludwig van Beethoven: een titan.

Een reeks van 10 lezingen over een van de allergrootsten uit de muziekgeschiedenis.
De volgende onderwerpen zullen worden behandeld:

de tijd waarin hij leefde;
zijn eerste compositieperiode in Bonn en zijn leerjaren in Wenen;
zijn strijd om erkenning en zijn uiteindelijk succes;
zijn verleggen van grenzen;
zijn doofheid en de gevolgen daarvan voor zijn muziek;
zijn vrienden, zijn vijanden, zijn leerlingen en de vrouwen in zijn leven;
begrip en onbegrip tijdens zijn leven;
zijn scheppingsdrift en zijn manier van componeren;
het muziekleven in Wenen en daarbuiten;
de invloed die hij heeft gehad op componisten na hem enz., enz., enz.

Dit alles wordt toegelicht aan de hand van 80 geluidsvoorbeelden.